The Power of Quiet

Als voorproefje op mijn blog over introverte studenten, hierbij alvast een video over introversie. Susan Cain schreef het boek Quiet: The Power of Introverts in a World That Can't Stop Talking. 

Korte beschrijving van de inhoud :

At least one-third of the people we know are introverts. They are the ones who prefer listening to speaking, reading to partying; who innovate and create but dislike self-promotion; who favor working on their own over brainstorming in teams. Although they are often labeled "quiet," it is to introverts that we owe many of the great contributions to society--from van Gogh’s sunflowers to the invention of the personal computer.

It's a miracle!

Vanochtend was de wekkerradio me goed gezind. Ik werd getrakteerd op It’s a miracle van Ilse de Lange. Maar de vreugde was van korte duur: na de laatste noot van Ilse werd het volgende nummer ingezet zonder maar een milliseconde pauze. Wat was ’t effect? Omdat de stilte aan 't eind van het liedje ontbrak, kreeg ik niet de gelegenheid om Ilse op me in te laten werken. En dat gaf me een nogal onbevredigend gevoel. 

Hersenonderzoek aan Stanford University heeft aangetoond dat mensen bij het luisteren naar muziek vooral de stilte tussen de noten gebruiken om de muziek tot zich door te laten dringen en te anticiperen op de volgende noten. Mri-scans laten zien dat de hersenactiviteit tijdens stiltes het grootst is. Claude Debussy zei 't al: La musique est le silence entre les notes. Stiltes zijn dus essentieel in de muziek.

En dat geldt ook voor presentaties en colleges. Luisteraars vinden meer en langere stiltes erg prettig omdat ze daardoor het voorgaande kunnen verwerken en zich kunnen voorbereiden op wat komen gaat. Bovendien creëert de stilte een spanningsboog waardoor luisteraars meer geboeid worden.

In de cursus The Art of Presenting Science train ik beginnende onderzoekers in het geven van een goede presentatie. Wat daarbij opvalt is dat veel sprekers onrustig zijn, te veel willen vertellen en daardoor in tijdnood komen ("ja, maar 't moet in 7 minuten!"). Dat maakt dat hun presentatie erg gehaast overkomt. Beginnende sprekers denken bovendien dat hun stiltes veel langer zijn dan ze daadwerkelijk zijn. Allemaal redenen waarom de luisteraar niet krijgt waar ie op zit te wachten: langere stiltes!

Als performer coach bij TEDxDelft kreeg ik van collega-coach John Bijl een zinvolle oefening in het gebruik van meer stilte mee: de spreker krijgt een woord, is drie seconden stil, herhaalt het woord, is drie seconden stil, stelt een vraag over het woord, is drie seconden stil, stelt een tweede vraag over het woord, is drie seconden stil, stelt een derde vraag over het woord, is drie seconden stil, herhaalt 't woord, is drie seconden stil en gaat zitten. Door deze oefening wennen sprekers aan het gebruik van stiltes en worden ze zich bewust van de kracht ervan. 

It’s a miracle hoeveel boeiender een presentatie wordt als de spreker tussen twee zinnen wat vaker tot drie zou tellen!

Radiostilte

Maar ze gebruiken ‘t toch nooit!

Aan ’t woord een gefrustreerde docent tijdens een cursus over het ontwikkelen van een digitale leeromgeving. Deze docent had studenten tijdens het eerste college gemeld dat ze in zijn vak gebruik moesten maken van het Discussion Board in Blackboard om elektronisch met elkaar te discussiëren over de opdrachten.

Het eerste college was helaas de eerste en de laatste keer dat de docent  iets over het Discussion Board en de inhoud daarvan te zeggen had. Hij had zelf nooit iets gepost en ook nooit feedback gegeven op wat studenten hadden bijgedragen. Zo bekeken was het dan ook niet verwonderlijk dat studenten tijdens de evaluatie van het vak hadden aangegeven het Discussion Board nutteloos te vinden...

Dit is een vaker voorkomend probleem: bij projectonderwijs en het begeleiden van afstudeerders zijn opdrachten vaak niet of vaag geformuleerd, worden verwachtingen en rollen niet uitgesproken, zijn er geen deadlines voor het afronden van tussenproducten, ontbreekt feedback en zijn beoordelingscriteria onduidelijk. En dan zijn docenten vaak nog verbaasd dat een onvoldoende beoordeling bij studenten inslaat als een bom...

Docenten operationaliseren het beroep op de zelfstandigheid van de student met ‘het grote zwijgen’: “dit is de wetenschap en ze moeten maar leren om ‘t zelf te doen”. Nu is studentgericht onderwijs een groot goed, maar dan moet wel aan de juiste randvoorwaarden zijn voldaan. Hier komt een schijnbare paradox om de hoek kijken: hoe groter het beroep op de zelfstandigheid van de student, hoe explicieter moet worden beschreven binnen welke kaders het leerproces zich afspeelt.

In het diepe gooien is prima, maar dan moet je wel de kans krijgen om te leren zwemmen. De kracht van het zwijgen als onderwijsinstrument bestaat dus bij de gratie van de gestructureerde leeromgeving waarin het wordt toegepast.

Vragen? Geen vragen

"Als er verder geen vragen meer zijn, dan ga ik nu afronden...

Op deze manier kondigen docenten vaak 't eind van hun college aan. Het is zo ongeveer de minst uitnodigende manier om nog vragen uit de collegezaal los te krijgen.

De vraag is natuurlijk of de docent op dat moment nog wel vragen van studenten wil: hij heeft toch al te weinig tijd gehad om alle theorie van vandaag te behandelen. En daarom straalt ie dat non-verbaal ook helemaal uit. Met de armen over elkaar kijkt ie weg, draait ie weg, loopt ie weg en gaat ie verder. Hij geeft overduidelijk aan: “Ik zit helemaal niet op jullie vragen te wachten!”. En de studenten weten ’t ook: “we zijn wel klaar!” Mooie gelegenheid om te gaan kletsen, spullen in te pakken en op te gaan staan. Win-winsituatie zou je zeggen.

Maar nu komt ‘t: meestal is de docent op dat moment helemaal nog niet klaar. Hij heeft gezegd dat ie “gaat afronden” maar de afronding moet nog komen. En erger: die afronding zou nog wel ‘s een van de belangrijkste onderdelen van het hele college kunnen zijn. Met een korte samenvating van het voorafgaande en de opgave van huiswerk krijg je de kern van de zaak en de mogelijkheid om te oefenen op een presenteerblaadje. Maar helaas: niemand krijgt daar meer iets van mee…

Kortom: wil je vragen van studenten? Geef daartoe zowel verbaal als non-verbaal de gelegenheid en laat merken dat je er tijd voor vrij wilt maken. Treed de zaal met een open houding tegemoet, nodig uit, kijk rond en wees stil. En plan ruimte in voor interactie tijdens je college. En wil je geen vragen meer van studenten? Zorg dan dat het eind van je college ook echt het einde is. Kondig in ieder geval niet je afronding aan, want alles wat je daarna nog zegt zal opgaan in het geroezemoes van de zaal...

Wit

Tijdens mijn speurtocht naar literatuur over stilte stuitte ik op een proefschrift met de veelzeggende titel Leegte die ademt. Het typografisch wit in de moderne poëzie (van Dijk, 2005). Van Dijk citeert de 19de eeuwse dichter Stéphane Mallarmé die het wit in zijn gedichten een betekenisvolle stilte noemde, die net zo mooi was om te maken als het gedicht zelf. Hij gebruikte het wit in zijn poëzie naar eigen zeggen om de stilte te laten horen.

Dat deed me denken aan het gebruik van wit (of liever gezegd het gebrek daaraan) in PowerPoint-slides van docenten. Ik zie veel slides die zijn overladen met tekst, formules of tabellen: volzinnen leiden de aandacht af van de toelichting van de docent, afleidingen bevatten termen en indexen waarvan niet duidelijk is waar ze voor staan en getallen in tabellen verhullen de kern van de boodschap.

Docenten beseffen best dat slides niet te vol moeten staan. Maar de krachten om daar toch aan toe te geven zijn vaak groter: als wetenschappers willen ze volledig zijn en maken ze de fout om aan hun slides eisen voor een publicatie op te leggen: hun (micro)wereld moet volledig en tot in detail worden beschreven. Maar het publiek moet kiezen: luisteren naar de docent en geen teksten/formules/getallen begrijpen, of teksten/formules/getallen lezen en niet horen wat de docent zegt. Allebei kan niet.

Daar komt nog bij dat docenten graag door studenten gewaardeerd worden: met het maken van slides die voor zich spreken en geen mondelinge toelichting nodig hebben, worden studenten op hun wenken bediend. Dan hoeven ze tenminste niet meer dat hele boek door te nemen. Twee versies van de slides maken (een voor het college en een als naslag) schiet er bij docenten vaak bij in.

Docenten zouden hun slides minder vol moeten maken door steekwoorden te gebruiken, overbodige details weg te laten, tabellen te vervangen door figuren en zich te beperken tot hoofdlijnen.

Met meer wit in de slides komt de boodschap dus pas echt over.

Contact!

“Leuk dat interactief college geven, maar in mijn college zit ik helemaal niet te wachten op vragen van studenten: ik heb m’n tijd hard nodig om hoofdstuk 2 te  behandelen en ik red ’t niet als er dan ook nog vragen worden gesteld.”

Als docententrainer observeer ik regelmatig docenten bij het geven van een college. Een ervaring die ik niet snel meer vergeet deed ik op tijdens een werkcollege Wiskunde. De setting: een docent die het bord van linksboven tot rechtsonder vol schrijft met afleidingen en met z'n rug naar de collegezaal herhaalt wat ie opschrijft. In de zaal een handjevol studenten die ijverig overschrijven wat de docent op het bord schrijft. Wat me vooral bij is gebleven en me lichtelijk shockeerde is dat de docent op geen enkele manier contact maakte met het publiek: in drie kwartier had ie nog geen seconde oogcontact met ook maar 1 student.

De docent was zowel geestelijk al lichamelijk volledig gericht op zijn uitwerkingen op ’t bord. Soms ontdekte hij een eerder gemaakte fout, nam de bordenwisser, verbeterde de fout, en … verbeterde vervolgens alle andere fouten die van de eerste fout het gevolg waren. En dat allemaal zonder enig contact met de studenten.

Studenten waren stil, de docent was in z’n eigen wereld aan 't woord. Later bleek dat er 5x zoveel studenten in de zaal hadden moeten zitten. Alleen de beste studenten waren overgebleven. Zij konden het verhaal geheel zelfstandig volgen en hadden de interactie met de docent niet nodig. Een vorm van natuurlijke selectie door survival of the fittest.

Door te pauzeren tussen belangrijke of moeilijke stappen in de uitwerking en zich meer naar de zaal te richten, had deze docent de studenten meer gelegenheid gegeven om vragen te stellen of slimme opmerkingen te maken. Op die manier had hij ook de minder goede studenten letterlijk bij de les kunnen houden.

Stilte!

Nog niet zo heel lang geleden bestond “klasse-management” in het universitair onderwijs nog niet. De laatste tijd lijkt ’t echter steeds moeilijker te worden om orde te houden in de collegezaal. Studenten vinden ’t normaal om tijdens colleges hele gesprekken te voeren, hetzij met elkaar, hetzij met hun mobieltje. Docenten ervaren dit steeds vaker als een probleem: de eerste twee docentenworkshops “Omgaan met ongewenst gedrag” waren dan ook binnen een mum van tijd volgeboekt.

Luid en duidelijk “Stilte!” roepen is de meest expliciete poging om er iets aan te doen. Dat kan gepaard gaan met handgeklap, vuisten op tafel of een strenge blik. Heel effectief is dat meestal niet… In het basisonderwijs doen ze ‘t tegenwoordig anders: de juf steekt slechts één hand de lucht in, alle kinderen die dat zien stoppen met praten en steken ook hun hand op, ten teken dat ze het begrepen hebben. Ook een stoplicht in de klas vervult vaak een soortgelijke functie.

Deze voorbeelden uit het basisonderwijs vormen een mooie illustratie van het gebruik van stilte om de aandacht te krijgen. In de collegezaal lukt dat (op een andere manier) ook. Een collega vertelde me over de veelvuldig toegepaste methode van de decaan van zijn faculteit om iedereen stil te krijgen: hij ging theatraal voor de groep staan en bleef net zo lang stil tot ook alle aanwezigen stil waren. Jezelf uitvergroten of juist kleiner maken en het overdadig gebruik van stilte zijn de ideale combinatie om de aandacht op jou te richten. De moeite waard om uit te proberen!